الف) آثار معماري پيش از اسلام

 1-استودان گبرها (استخوان دان گبرها )
در دامنه  شمالي كوه ري ،درآن حدود كه مزار بي بي شهربانو و كوه طبرك در سوي جنوبي آن قراردارد واقع است .پيروان مذهب زرتشت اجساد مردگان خود را تقديم پرندگان گوشتخوار كرده ،سپس استخوان هاي اجساد را در منسوجي مي پيچيدند و در اتاق هايي كه در داخل استودان تعبيه شده بود جاي مي دادند .استودان گبرها به صورت استوانه اي مدور و بلند به ارتفاع حدود 6متر احداث شده و داراي ساختاري متشكل از لاشه سنگ و ساروج و از نظر قدمت متعلق به هزاره اوّل پيش از ميلاد (حدود 3هزار سال پيش )است .

2- دژ رشكان
يكي از دژها و قلاع محافظ هسته اوّليه ري كه در چهار سوي ري ساخته شده بود دژ رشكان است .اين دژ در چهار راه خط آهن ،روبروي كارخانه گليسرين سازي بر بالاي كوه استوار است بناي دژ از بالاي كوه به سوي دامنه جنوبي امتداد يافته ،و در قسمت بالا از مغرب به مشرق برج هاي استواري داشته است .ديوار غربي آن داراي سوراخ هايي جهت پرتاب تير و كمان است .بناهاي شاهانه عرصه دامنه دژ را در قديم سه باروي عظيم به صورت قلعه متداخل حفاظت مي كرده است .دژ رشكان داراي ساختاري متشكل از لاشه سنگ و ساروج و از نظر قدمت متعلق به دوره اشكانيان (حدود2250سال پيش )است .

3-قلعه گبري
يكي ديگر از قلاع محافظ هسته اوّليه ري ،قلعه گبري است كه در حد جنوب شرقي ري قديم و امروزه در مشرق بقعه حضرت عبدالعظيم عليه السّلام در شهرك علايين واقع است .از آثار معماري آن تنها يك چهار ديواري به مساحت حدود 2هكتار با ديوارهاي مرتفعي كه در بلندترين نقطه به حدود 13متر و در شالوده و پي به حدود10متر مي رسد .به همراه چهار برج ديده باني در چهارگوشه قلعه باقي  مانده است .قلعه گبري داراي ساجتاري متشكل از گل و خشت و از نظر قدمت متعلق به دوره اشكانيان (حدود2250سال پيش ) است .

4- تپه ميل
در 12كيلومتري جنوب شرقي به سوي ورامين بر بلنداي تپه اي وسيع در روستاي قلعه نو بقاياي كاخي عظيم واقع است كه به تپه ميل مشهور گرديده و آن به سبب دو پايه بزرگ بنا مي با شد كه از دور جهت بنا بصورت شرقي و غربي است .در جبهه شرقي ايواني با چهار ستون مدور داشته كه  در حال حاضر پايه هاي  دو ستون آن برجاست .بيشتر قسمتهاي  غربي بنا از ميان رفته ،در قسمت زيرين مجموعه يك راهروي كم عرض وجود دارد كه سراسر طول بنا را طي مي كند .بقاياي معماري تپه ميل داراي ساختار متشكل از گل ،خشت ،لاشه سنگ ،آجر و ساروج و از نظرقدمت متعلق به دوره ساسانيان (حدود1800 سال پيش ) است .

5-حصار ري
اين حصار كه قسمتي از آن در بالاي كوه چشمه علي و شرق كارخانه گليسرين سازي موجود است حدود ري پيش از اسلام  را نشان مي دهد كه دور تا دور ري كشيده شده يود و دوازده هزار گام طول داشت و در فتح ري توسط سردارعرب خراب شد .

 

 

ب-آثار معماري پس از اسلام

 

1 - قلعه طبرك
 بر فراز كارخانه آجر نسوز امين آباد كوه كوچكي واقع است كه در ادوار كهن به آن طبرك مي گفتند و آن به سبب وجود قلعه اي با همين نام بود كه به سال 588 ه .ق به امر طغرل سوم خراب و با زمين يكسان شد و ديگر اثري از آن بجاي نمانده است .قلعه طبرك از نظر قدمت به استناد متون تاريخي ظاهراً از بناهاي قرون نخستين اسلامي بود. امروزه به مناسبت قرار گرفتن برج نقاره خانه برفراز آن به كوه نقاره خانه معروف است.

2 - زندان هارون
در سمت جنوب شرقي تهران ،در فاصله دوازده كيلومتري جاده تهران به خراسان (سه راه سيمان ) قريب سه كيلومتر درسمت چپ دردامنه كوه هاي مسگرآباد واقع گشته است .بناي زندان به شكل مكعب مستطيل به ارتفاع 9متر و به صورت دو طبقه ساخته شده و از درازا و پهناي يكساني برابر با30/16متر برخوردار است .زندان هارون داراي ساختاري متشكل از لاشه سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره آل بويه (حدود 1100سال پيش )است

3-برج طفرل
استوانه اي است بلند كه بر روي سكويي مدور به قطر 20/21متر به صورت 24 ضلعي بنا شده است.ارتفاع برج 50/20متر و ضخامت ديواره آن در پهن ترين قسمت 80/2متراست .در سال 1301ه-ش. به امر ناصرالدين شاه قاجار برج را مرمت از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقيان (حدود 800سال پيش )است .

4-برج نقاره خانه
در دامنه جنوبي كوه نقاره خانه (طبرك ) برج نفاره خانه به صورت هشت ضلعي ساخته شده و داراي سردابه اي است كه توسط راهرويي كه در بيرون بنا تعبيه شده به زير برج راه دارد .برج نقاره خانه داراي ساختاري متشكل از لاشه سنگ و گچ است و نماي آن تزيينات آجركاري به همراه قوس هاي جناغي تزييني دارد و از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقيان (حدود 800سال پيش )است.

5-برج اينانج
در دامنه جنوبي كوه نقاره خانه محوطه وسيع و مدوري به قطر 36 متر به صورت دوازده ضلعي واقع است .نيمي از ديوار آن محصور و به پيروي از وضع كوه بالارفته و نيمه ديگر آن را از پايين كوه بنا كرده اند .برج ايناج داراي ساختاري متشكل از لاش سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقيان (حدود 800سال پيش )است و به نام برج يزيد هم معروفيت دارد .

 

6- نقش بر جسته چشمه علي
ري در دوره قاجاره به علت دارا بودن جاذبه هاي زيبا براي تفريح و سياحت يكي از تفرجگاه ها ي اين دوره بود از اين رو فتحعلي شاه اغلب به ري و چشمه علي براي گردش و شكار مي رفت و در سال 1248ه-ق مصادف با 1210 ه-ش حكم فرمودند در بالاي صخره چشمه علي صفحه اي هموار و تمثال وي را با برخي از شاهزادگان منقوش سازند و بعضي اشعار دور آن كتيبه كه از تاريخ اين عمل خبر ميدهد  .

7- كاروانسراي شاه عباسي
در ميدان شهر ري، به طرف خيابان حرم نرسيده به بازار حضرت عبد العظيم عليه السّلام ( رو بروي بازارچه قائم آل محمد صلّي الله عليه و آله وسلّم ) كاروانسراي شاه عباسي واقع است . كاروانسرا داراي ساختاري متشكل از گچ و آجر بصورت چهار ايوانه ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به عصر صفويه ( حدود 500 سال پيش ) است .

8 - كاروانسراي كنار گرد
در بخش فشافويه ( حسن آباد ) بر جاده ، كاروانسراي كنار گرد واقع است . كاروانسرا داراي ساختاري متشكل از گل ،گچ و آجر بصورت دو ايوانه ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به عصر صفويه (حدود 500سال پيش ) است .

  9- بازار حضرت عبدالعظيم (ع)
در شمال بقعه حضرت عبدالعظيم عليه السّلام  بازار ري واقع است .اين بازار متشكل از دو راسته بازار است كه در محل تلاقي خود تشكيل يك چهار سوق را مي دهد .بازار ري داراي ساختاري  متشكل از آجر ،خشت و گل و از نظر قدمت متعلق به عصر صفويه (حدود500سال پيش ) است .

 ج -مقابر زيارتي
 

 1-بقعه حضرت عبدالعظيم الحسني عليه السّلام
عبدالعضيم بن عبدالله بن علي سديد يا شديد الامير بن زيدبن الامام الهمام ابي محمد الحسن بن علي المجتبي عليهما السّلام است .حضرت عبدالعظيم عليه السّلام در زمان حضرت رضا عليه السّلام حيات داشته و پس از وي تا زمان امام هادي عليه السّلام هم در قيد حيات بود .از تاريخ تولد و يا وفات آن حضرت كه در چه سال و روزي بوده خبري در دست نيست ولي از روايتي كه در فضيلت زيارت آن حضرت رسيده پيداست كه وي در زمان امام هادي عليه الّسلام وفات كرده است .حضرت عبدالعظيم عليه السّلام يكي از علما و محدثين بزرگ است و از خود تأليفاتي چون كتابي در باره خطبه هاي اميرالمو منين و نيز كتابي بنام «يوم وليله »بر جاي مانده است. قديم ترين اثر اين بقعه سر درآجر ي آن است كه داراي تزيين هاي آجركاري و حاشيه اي به خط كوفي ساده است كه از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقيان (حدود 800سال پيش ) است .

2-بقعه امام زاده حمزه عليه السّلام
حمزِة بن  موسي جعفر عليهما السّلام برادر حضرت امام رضا عليه السّلام است .بقعه امام زاده حمزه عليه السّلام در مجموعه آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السّلام و روبروي مقبره آن حضرت است .

3-بقعه امام زاده طاهر عليه السّلام
طاهربن محمد بن حسن بن حسين بن عيسي بن يحيي بن حسين ذي الدمه بن زيد الامام علي بن الحسين عليهما السّلام است .بناي فعلي بقعه از   نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

4 -بقعه امام زاده عبدالله
ابو عبدالله حسين بن عبدالله ابيض بن عباس بن عبدالله الشهيد بن الحسن الافطس بن علي الاصغر بن الامام علي بن الحسين زين العابدين عليهما السّلام .آن حضرت در شهر قم ديده به جهان گشود و به ري درسال 319 ه .ق .ديده از جهان فرو بست و به جهت سيماي سفيد و نوراني كه داشت به ابيض معروف بود .از نظر قدمت هسته اوليه بقعه متعلق به دوره صفويه (حدود500سال پيش ) و بناي فعلي را در دوره قاحار ساخته اند .

5-بقعه ابن بابويه
محمد بن علي بن حسين بابويه قمي مشهور به شيخ صدوق در بين سال هاي 306تا 307 ه.ق در قم ديده به جهان گشود و در سال  381 ه.ق در شهرري ديده از جهان فرو بست .ابن بابويه از علما و محدثين به نام شيعه است و بخاطر صدق در گفتارش به صدوق نيز معروفيت دارد .وي داراي آثار ارزنده اي در فقه و حديث است از جمله كتاب معروف «من لايحضره الفقيه »كه جزو كتب اربعه شيعه است .بناي بقعه به صورت هشت ضلعي بر روي سكويي بلند ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به دوره قاجاراست .

6-بقعه امام زاده هادي
كمي بالاتر از بقعه ابن بابويه ،بقعه امام زاده هادي واقع است .اين بقعه مدفن امامزاده هادي و خواهرش حضرت زينب از نوادگان امام هفتم است .از نظر قدمت هسته اوليه بقعه متعلق به دوره صفويه (حدود 500سال پيش ) و به نام مسجد ما شا ء الله معروف است .

7-بقعه بي بي شهر بانو
به مساحت تقريبي يك كيلومتر و نيمي شمال امين آباد بر فراز صخره اي كوهستاني بقعه بي بي شهربانو منتسب به دختر يزدگردسوم آخرين پادشاه ساساني داراي ساختاري متشكل از لاشه سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره آل بويه (حدود 1100سال پيش ) است

 

 

8-بقعه امام زاده ابوالحسن
در سه كيلومتري غرب شهر ري (شمال بيمارستان هفت تير ) در روستاي آب اندرمان بقعه ابوالحسن علي بن حسين بن عيسي بن محمد بن علي العريضي بن جعفر صادق عليهماالسّلام واقع است .بناي بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

                 بقعه جوانمرد قصاب
 در جانب شرق محله جوانمرد قصاب ،بقعه جوانمرد قصاب منتسب به يكي از ياران حضرت علي عليهما السّلام واقع است .بناي بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است

10-بقعه سه دختران
 در مشرق بقعه حضرت عبدالعظيم عليه السّلام مدفن سه تن از دختران به نام هاي بانو كبري ،بانو خديجه و بانو صغري منتسب به دختران حضرت موسي بن جعفر عليهماالسّلام واقع است .مجموعه آثار معماري بقاع از ابنيه متعلق به دوره قاجار است .

11-بقعه بي بي زبيده
در خيابان فدائيان اسلام نرسيده به پل سيمان بقعه بي بي زبيده منتسب به دختر امام حسين عليهما السّلام واقع است .بناي بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

12-بقعه امام زاده ابراهيم
در روستاي آب اندرمان بقعه امام زاده ابراهيم منتسب به فرزند امام موسي بن جعفر عليهما السّلام بافاصله نه چندان زيادي از بقعه امام زاده ابوالحسن واقع است .بناي بقعه ازنظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

13-بقعه امام زاده ابراهيم و اسماعيل
بر فراز تپه اي نسبتاً مرتفع در روستاي قلعه شيخ از توابع كهريزك بقعه امام زاده ابراهيم و اسماعيل واقع است . بناي بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

14-بقعه امام زاده شعيب
در روستاي فيروز آباد بقعه امام زاده شعيب منتسب به فرزنده امام موسي كاظم عليهما السّلام واقع است .بناي بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر  است .

15-بقعه امام زاده رقيه
در روستاي تبايين (شكرآباد ) از توابع كهريزك بقعه امام زاده رقيه منتسب به فرزند امام موسي بن جعفر عليهما السّلام (خواهر امام زاده ابراهيم و اسماعيل ) واقع است .بناي بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

16-بقعه امام زاده علي وقاسم
در مشرق بقعه حضرت عبدالعظيم عليه السّلام و در جوار بقعه سه دختران مدفن دو تن از پسران به نام هاي  علي و قاسم منتسب به نوادگان حضرت امام حسن عليهما السّلام واقع است .بناي بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر قاجار است .

17- بقعه شيخ كليني (ره)
در روستاي كلين به فاصله سه كيلومتري از بخش فشافويه مقبره يعقوب بن اسحق كليني پدر شيخ محمد كليني (مؤلف كتاب اصول كافي ) واقع است .بناي بقعه داراي ساختاري  متشكل از خشت ،گل و آجر با نمايي از آجر است و از نظر قدمت متعلق به عصر صفويه (حدود 500سال پيش ) است .

18-بارگاه حضرت امام خميني(ره)
امام خميني در اول مهر 1281ه.ش. در شهر خمين ديده به جهان گشود .تحصيلات ابتدايي را در زادگاهش به پايان رساند ،پس از آن در سال 1299 ه.ش به حوزه علميه شهر اراك رفت و با اتمام دروس حوزوي جهت تحصيل در مقاطع تكميلي عازم شهر قم شد و از محضر اساتيد و علمايي چون مرحوم آيت الله بروجردي كسب معرفت كرد .امام خميني از همان دوران جواني مدافع اسلام و ارزش هاي اسلامي بود ،در محافل ،مجالس و سخنراني هاي خود اذهان عمومي را نسبت به رژيم پهلوي و روح اسلام ستيزي اين خاندان آشكار مي كرد به همين دليل در تاريخ  15خرداد 1342 توسط عمال حكومت دستگير و زنداني و در مورخ 18/1/1343از زندان آزاد و چند ماه بعد در تاريخ 13/8/1343به كشور تركيه و در 13/7/1344از تركيه نيز به كشور عراق تبعيد شدند كه چهارده سال به درازا كشيد .امام خميني ديگر بار در تاريخ 13/7/1357به كشور فرانسه تبعيد و در شهر پاريس (نوفل لوشاتو ) اقامت گزيدند تااينكه در يوم الله 12بهمن 1357 به وطن باز گشتند و با استقبال ميليوني امّت مسلمان انقلابي ايران به سلطه غيرقانوني سلسله پهلوي خاتمه داد و با اتّكاء به آراء عمومي ملّت ، نظام مقدّس جمهوري اسلامي ايران را تأسيس نمود . امام خميني آثار و تأليفات گران بهاي زيادي را به زبان هاي عربي و فارسي به رشته تحرير در آورده اندچون كتاب تحرير الوسيله ،رساله توضيح المسايل،مصباح الهدايه ،اسراالصلوه و،….آثار امام بصورت موضوعي در برگيرنده عرفان ،اخلاق ،رجال ،فلسفه ،اصول فقه ،فقه استدلالي ،فقه غير استدلالي و كتاب شعر است .امام خميني پس از 86 سال و 255روز حيات در تاريخ 14 خرداد 1368ديده از جهان فرو بست و به ملكوت اعلي پيوست ،پيكر رهبر كبير انقلاب اسلامي ايران از مصلاي بزرگ تهران تا بهشت زهرا توسط بيش از ده ميليون ايراني عزادار مشايعت و در مجاورت شهيدان انقلاب و دفاع مقدس به خاك سپرده شد.