آستان مقدّس و شهرري تا سال 1373 شمسي اصولاً فاقد موزه اي منظّم و واجد شرايط اصولي بوده است و مجموعه آثار نفيس موجود ، در خزانه نگهداري مي شد . در بهمن ماه سال 1373 شمسي به همّت توليت محترم آستان مقدّس حضرت آيت الله محمّدي ري شهري با   توجه به اهميّت  تاريخي ري ، سالني در صحن باغ توتي واقع در ضلع غربي مرقد شريف حضرت عبدالعظيم الحسني عليه السّلام ، جهت عرضه آثار اختصاص يافت كه پذيراي انبوه كثيري از زائران علاقمند گرديد ،

متعاقباً در سال 1375 شمسي با اجراي طرح توسعه حرم مطهّر اين محل در برنامه بازسازي قرارگرفت و موزه به طور موقت بهساختمان ديگري در مجموعه آستان انتقال يافت و به مدت 3 سال به فعاليّت ادامه داد و پس از تكميل ساختمان فعلي موزه در ضلع جنوب شرقي و در مجاورت مصلّاي بزرگ ري ، به وسعت 3000 متر مربع در سه طبقه به اين محل انتقال داده شد و پس از اتمام مراحل ، سرانجام در هشتم آبانماه سال 1381 موزه آستان مقدّس بازگشايي شد.
 

از سال 1373 تا كنون ، بالغ بر 900000 نفر از زائران و ميهمانان داخلي و خارجي از موزه بازديد نمودند و 1000 قلم نفائس از هزاره چهارم قبل از ميلاد تا دوره معاصر در معرض ديد عموم بازديدكنندگان است .

 

 

 

 

مشخصات مجموعه اي از آثار موجود
مجموعه اشياء نمايشي متعلق به قرون مختلف است . و به لحاظ پراكندگي مشتمل بر آثار ذيل است .

1- مجموعه دربهاي آستان :
- مجموعه مزبور شامل در آهنين قرن ششم - هفتم هجري ، درِ منبّت مشبّك با كتيبه برجسته ازعهد تيموريان ، درهاي منبّت كتيبه دار دوره صفوي بسال 918 هجري قمري و در چوبي با تزئينات موسوم به مدادي مشهور به در چوب پنبه اي داراي كتيبه برجسته در فضائل حضرت عبدالعظيم عليه السّلام از دوره صفويه بسال 944 هجري قمري ، در چوبي مشبّك از عهد صفويه ، در فولادي مشبّك با روكش نقره داراي كتيبه هاي برجسته از دوره قاجار متعلّق به مرقد امامزاده حمزه عليه السّلام و درهاي خاتم از دوره قاجار مزيّن به اشعار فارسي ،كتيبه تاريخ ، نام سازنده و محل ساخت بخط نستعليق و....
 

 

 

 

2- مجموعه قفلها از دوره قاجار تا معاصر :
مشتمل بر قفلهاي فولادي و نقره با كتيبه بر جسته متضمّن قصارالسّور، متعلّق به ضريح هاي مطهر حضرت عبدالعظيم الحسني ، امامزاده حمزه و‌ امامزاده طاهر عليه السلام اجمعين .
 

 

 

 3- مجموعه حجّاري از دوره قاجار :
مشتمل بر سر در مرمرين داراي كتيبه برجسته بسال 1292 هجري ، سنگهاي مزار رجالِ لشكري و كشوري دورۀ قاجار ، سنگ يادبود بناي مدرسه علميّه برهان با تاريخ 1207 هجري و قطعات كاشي تصويري .
 

 

 

4- مجموعه آثار سفالينه از هزاره چهارم قبل ازميلاد تاپايان قرن سيزدهم هجري:

مشتمل بر آثار پيش از تاريخ و دوران اسلامي ايران .
از جمله ، تنگ سفالين مكشوفه از ري متعلّق به دوره سلجوقي ، گلدان هاي كوچك از دوره ايلخاني ، انواع كاشي ، پي سوز ، كاسه ، بشقاب و ...
- بخش سفال موزه آستان بويژه با مساعدت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تكميل گرديده است.

5- مجموعه مسكوكات ، مهر ها و مدالها :

مشتمل بر انواع مسكوكات نقره و فلوس از دوره اشكاني ، قرن چهارم قبل از ميلاد تا دوران معاصر منتهي به انقلاب اسلامي است. به انضمام مهرهاي ديواني آستان مقدّس و مدالهاي ورزشي اهدايي قهرمانان ارزنده كشور .

6- مجموعه منسوجات :
مشتمل بر پرده قسمتي از كعبه معظّمه ،روپوش زري مرقد شريف حضرت عبدالعظيم عليه السّلام ، پرده هاي ماهوت ، سِرمه و مرواريد دوزي ، ترمه و .... از دوره صفويه تا پايان قرن سيزدهم هجري .

7- مجموعه نقاشي :
عمدتاً‌ شامل تابلو و پرده هاي نقاشي رنگ و روغن با مضامين وقايع كربلا ، محشر ، شمايل و ..... كه بعضاَ در مجامع سنتّي عامه مردم مورد بهره برداري قرار داشته است .

 

 

 

8- مجموعه تابلوهاي خط و تزئينات :
مشتمل بر قطعاتي از مصحف شريف ، زيارت نامه هاي خطي و فلز كوبي ، مرثيه ، كتيبه ساختِ بخشهاي مختلف آستان مقدّس و .... از دوره قاجار تا دوران معاصر .

 

9- مجموعه آثار فلزي :
ازهزاره اوّل قبل از ميلاد – دهنه مفرغي اسب از ناحيه لرستان – مجموعه ظروف ، شمعدان ، قطعات نقره تزئينات ضريح مطهر ، ادوات رزم و .... از ادوار پيش اسلام تا دوران معاصر .

 

 

10- مجموعه نُسَخ خطي :
شامل مصحف شريف و ادعيه ، متون و فرامين كه علاوه بر نمايش كتابت و كتاب آرايي ايراني- اسلامي ، فنون كاغذ سازي ، صحافي ، جلد سازي را در بردارد و عمدتاً از قرن هفتم تا دوران معاصر است ، برخي از آنان نام و رقم كاتبان بنام را بهمراه دارند .
 

 

برخي آثار شاخص

1- قرآن كريم خطي به شيوه نسخ كهن :
قطع رحلي خشتي از قرن هفتم هجري شيوه سلجوقي از كاغذ سمرقندي هر ورق داراي دوازده سطر و عناوين سُوَر بقلم زر مشتمل بر نام ، عدد آيات و محل نزول سوره است و علايم تزئيني ، سجدات ، جزء ، حزب ، نصف ، ركوعات بصورت مذهّب در حاشيه صفحات نقش بسته است .
ابعاد هر ورق 24 × 5/31 سانتي متر است و در سال 1230 هجري وقف بر بقعه حضرت عبدالعظيم عليه السّلام گرديده و اكنون با شماره ثبت 173 در معرض بازديد قرار دارد.

 

2- نسخه خطي مجالس المـﺆمنين :
اين نسخه به تاريخ 1066 هجري دوره صفويه اثر قاضي نورالله شوشتري قطع رحلي ، رويه جلد لاكي روغني در ابعاد 24 × 4/37 سانتيمتر كه بعضي از صفحات آن محشّي و عناوين مطالب بقلم شنجرف است و به شماره ثبت 143در معرض بازديد قرار دارد.

3- سند خطي طوماري بخط نستعليق :
اين سند به تاريخ 1140 هجري در دوره صفويه ، حاكميّت افاغنه در وضعيّت قريه مردها آباد در خصوص زراعت - حقآبه و انتصاب ناظر- ملاعاشور- است. در پشت سند، مهرِ ثبت دفتر و تسجيل و ارقام به سياق ، شكسته نستعليق و نستعليق تحريري است. ابعاد سند 5/31 ×144 سانتي متر است و با شماره ثبت 556 در معرض بازديد قرار دارد.

4-كتيبه خطي نستعليق پشت نويسي شيشه:
رنگه نويسي بقلم زر و شنجرف پشت شيشه سال 1219 هجري ، كتيبه مزبور پشت يك قطعه شيشه و متن فرمان واگذاري جام آينه 200 ×100 سانتي متر ، به سفارش فتحعلي شاه قاجار ، بر آستان حضرت عبدالعظيم عليه السّلام وقف گرديده است . خطوط در سه رديف به صورت شكسته نستعليق تحرير يافته كه در جدول مياني كلمه / السلطان فتحعلي شاه قاجار / رنگه نويسي است . اينك كتيبه مزبور در موزه موجود است و انشاء الله در آينده آينه موصوف از خزانه به موزه انتقال داده خواهد شد . لازم به ذكر است كه آينه مزبور توسط يكي از سلاطين كشور فرانسه به فتحعلي شاه هديه گرديده و او نيز وقف بر آستان نموده و سالها در رواق مطهّر مقابل درب ورودي حرم نصب بوده است .

 

5 – فاتحه الكتاب خطي :
مُذّهب و رنگه نويسي با رَقم محمُد بن وصال بتاريخ 1250 هجري .

 

 

6- سند خطي:
اين سند در خصوص افزايش مستمري يكي از خداّم آستان از اواخر دوره قاجار ، قرن سيزدهم هجري ، بخط تحريري با نقش دو مهر ديواني آستان با مضمون :

/ عبدالعظيم لمعه نور محمّدي فرزند مجتبي گهر درج احمدي /

و تسجيل سند با تكرار نقش مهر در ظَهرِ سند .
- سند مزبور اينك به شماره 213 جزء ذخاير آثار تاريخي و خطي موزه به ثبت رسيده و از جهات شناخت شيوه كتابت و اداره امور ديواني آستان مقدّس در پايان دوره قاجار حائز اهميّت است .

7- فرمان خطي ناصرالدّين شاه قاجار:
- مضمون سند در خصوص انتصاب محمّد حسن خان قاجار اعتماد السلطنه به نظارت بر مطبوعات بتاريخ 1278هجري با نقش مهر ناصرالدّين شاه قاجار در پيشاني سند با عنوان /العزلله/ و نقش مهر/ السلطان ناصرالدّين شاه/ ، ابعاد مسطرِ فرمان 2/6 × 5/15 سانتيمتر است و جمعاًً در هشت سطر بخط تحريري و شكسته نستعليق است ، فواصل سطور با طلا اندازي و ابري سازي به شيوه گلزار مرصّع تزئين يافته است . حاشيه فرمان تشعيري و مرصّع همراه با جدول كشي الوان و تسمـﮥ زرّين است ، فرمان مزبور با ظَهرنويسي از سوي عين الدّوله است كه در چند سطر اصالت فرمان را تائيد مي كند ، سند احتمالاً بخط حاج ميرزا علي خان امين الدّوله از وزراي عهد قاجار است . اين قطعه از مجموعه اهدائي مرحوم آقاي سيّد عبدالله عقيلي به موزه آستان است و با شماره ثبت 270 در معرض بازديد قرار دارد .

 

8- كتيبه هاي خطي به خط نستعليق مُذهّب :
مجموعه كتيبه هاي خطي به نظم و نثر مربوط بسال 1291 هجري رقم محمّد ابراهيم طهراني مشهور به ميزرا عمو است .
بخش اول : كتيبه مزبور در هشت قطعه جداگانه به نظم و مُذَهَّب هركدام در ابعاد 22×77 سانتيمتر است كه مضمون ماده تاريخ بناي بقعه و ايوان در اواسط دوره قاجار است .
بخش دوّم: پنج قطعه باكتيبه هاي بازوبندي ،منقوش به درج نام ائمه معصومين عليهم السلام است.
بخش سوّم : پنج قطعه كتيبه مستطيل و مُذهّب به رنگ لاجوردي با نقوش تزئيني در خصوص بقعه وايوان سابق حضرت امامزاده حمزه عليه السّلام است كه ستونها و تركيب سقف آن مربوط به دوره صفويه بوده ، دوستمحمّدخان معيّرالممالك در دوره قاجار به تزئين آن پرداخته است كتيبه هاي مزبور اثر ابراهيم طهراني است كه در آن ايوان قرار داشته و به استنادِ رقمِ كاتب ، مجموعه اين كتيبه به سال 1291 هجري به اتمام رسيده است.

9- زيارتنامه طلاكوب طرح محرابي :
- زيارتنامه جامعـﮥ صغيره بخط نستعليق و متن زيارتنامه بخط نسخ جلي با رقم:

 

/ عمل حقير محمّد ابراهيم 1279 هجري قمري /

همراه با حواشي تزئينات اسليمي قلمزده است. ابعاد اثر 25×47 سانتي متر است ، متن زيارتنامه بصورت طلاكوب روي ورق فولادي همراه باجدول كشي و حاشيه سازي اجراء شده است .
كتابت با رقم : / آقاجان پرتو اصفهاني/ كاتب و هنرمند بزرگ عصر قاجار است .

10– كتيبه فلزي به خط كوفي :
قطعه فولادي بخط كوفي در دو سطر از دوره آل بويه متعلّق به در آهنين ميخكوب به شماره ثبت 550 رديف 10 همين گزارش است دو سطر روي صفحه فولادي ، قلمزده نقش برجسته به رنگ قهوه اي سوخته با مضمون :

سطر اول : / امر العبد الضعيف المذنب المر جي الي/
سطر دوم : / رحمه الله تعالي عبدالصمد بن فخر آور/

ابعاد هر سطر 70 × 12 سانتيمتر است .
با توجه به رسم الخط و تزئينات حروف ، اين قطعه مي تواند از قرن چهارم هجري دوران آل بويه باشد.

 

11- در آهنين عهد سلجوقي :
در آهني دو لنگه طول هر لنگه 255 سانتيمتر و عرض 95 سانتيمتر است ، هر لنگه با يراق حلقوي فولادي به عنوانِ كوبه است و سراسرِ در ميخ كوبي و با نقوش لوزي چليپائي تزئين يافته است . در موصوفه بنا به نقلِ متواتر متعلّق به آستان مقدس حضرت عبدالعظيم عليه السّلام است كه راهرو جنوبي صحن قديم امامزاده حمزه عليه السّلام را به خارج متّصل مي كرد . پشتِ در، الوار چوبي كاملاً هويدا و داراي كلون و بست چوبي است و به شماره ثبت 550 در معرض بازديد قرار دارد.

 

 

12 - در منبّت ، دورۀ صفويّه :
در مزبور بسال 918 هجري، دو لنگه به طول 180 و عرض 105سانتي متر و مجموعاً مزيّن به نقوش اسليمي است.
در قسمت فوقاني لنگه سمت راست كتيبه اي با خط ثلث عالي مزيّن است .

" گرنه باب الجنه است اين در چرا "
" گشت تاريخش در جنت سرا "

قسمت مياني دولنگه با نقوش اسليمي مزيّن است و در قسمت فوقاني چنين است .

" ز در درآو شبستان ما منوّر كن "
" دماغ مجلس روحانيان معطّر كن "

قدمت اين در، بنا بر محاسبه شادروان دكتر مصطفوي مطابق با سال 918 هجري زمان سلطنت شاه اسماعيل اوّل صفوي است.ضمناً جنّت سرانام مسجدي در قسمت شمالي حرم بود كه درعهد قاجاريّه با اِعمالِ تغييرات ، مسجدجنّت سرا به مسجد زنانه مبدّل گرديد.

13 – در نفيس چوبي مشهور به مدادي از دوره صفويه :

درِ بزرگ دو لنگه چوبي بسال 944 هجري با دماغه ، يراق و كوبه طلاكوب ، بدنـﮥ منبّت و ميخ كوبي و رويه با طرح زيگزاگ الوان ( چوبي مدادي شكل،قرينه سازي ) منبّت نقش برجسته ، كتيبه اي به خط ثلث جَلي از دورۀ صفويه قرن دهم هجري زمان سلطنت شاه طهماسب اوّل از گوشه پائين لنگه راست آغاز گرديده و تا گوشه پائين لنگه چپ ادامه دارد و متضمن مناقب اهل بيت عليهم السلام ، ولايت حضرت علي عليه السّلام و ثواب زيارت حضرت عبدالعظيم الحسني عليه السّلام است .
و همچنين كتيبه اي بر روي قسمت فوقاني دماغه نقش بسته كه رقم

/ قدتَمَّ في تاريخ سنه 404 : 9 / (944 هجري قمري) را دارد .در موصوف به شماره ثبت 549 در موزه در معرض ديد عموم قرار دارد.

 

14- در دولنگه نقره قلمزده از دوره قاجار :
- در دو لنگه بدنه اصلي چوبي با روكش نقره قلمزده از دوره قاجار داراي كتيبه نقش برجسته ، ابعاد هر لنگه 34×167 سانتي متر، اثر مشترك چهار نفر از هنرمندان دوره قاجار: "قلمزني از آقا سيّد علي و ملا آقاجاني و كار ساخت ازعلي رضا و مشهدي قاسم زرگر."
- بخشهاي مياني در از فولاد مشبّك با روكش نقره با طرحهاي لوزي ، ستاره و ترنج مزيّن است . هر لنگه داراي چهار كتيبه در امتداد عرض بخط ثلث جلي برجسته به فارسي و عربي است و زمينه طرحها و نقوش مزيّن و مينايي است . كتيبه فوقاني سمت راست حديث نبوي در فضائل حضرت علي عليه السّلام :

لنگه راست : " قال رسول الله ( ص) :"
لنگه چپ: " انا مدينه العلم و عليٌ بابها "
سطر اوّل: " باب هدي امين خدا سبط مصطفي/عمّ تقي نهال شاه علي لافتي"
سطر دوّم : " بحر علوم حضرت حق پيشواي دين / نور دو چشم موسي كاظم اخ الرضا"
سطر آخر :" قلم زني بدست آقا سيّد علي و ملا آقاجاني و عمل استاد آقاسِِيّد علي و مشهدي قاسم زرگر انجام گرفت "

 

 

15 – صندوق مطهّر مرقد حضرت امامزاده حمزه عليه السّلام :
صندوق منبّتِ مرقدِ شريفِ امامزاده حمزه عليه السّلام كه سال 1386 هجري شمسي در موزه آستان مقدّس ، بازسازي و ترميم يافته است .

 

 

 

16- رو پوش زري مرقد حضرت عبدالعظيم عليه السّلام از دوره صفويه :
در طبقه فوقاني موزه روپوشي از زري هاي عهد صفوي براي پوشاندن صندوق نفيس مرقد مطهّر وجود دارد كه سطح فوقاني و سه جانب شرقي ، غربي و جنوبي آنرا مي پوشاند ، قسمت شمالي صندوق چون سابقاً چسبيده به ضريح بوده پارچه اي براي پوشش آن منظور نكرده اند ، از وضعيت ظاهري اين روپوش پيداست كه قطعات زريهاي عهد صفويه را به يكديگر دوخته اند ، سطح تقريبي روپوش با توجه به ابعاد صندوق مطهّر به طول 58/2 و عرض 50/1 و ارتفاع20/1مترمي باشد،اين روپوش اكنون درمعرض تماشاي علاقمندان است.

17-پرده ماهوت عهد قاجار :
يك جفت پرده ماهوت مشكي با گل و بوته گلابتون دوزي و اشعار حاشيه آن مرواريددوزي شده است . اين يك جفت پرده به طوري كه از اشعار آن برمي آيد از طرف خانم عزّت الدّوله خواهر ناصرالدّين شاه و همسر مرحوم اميركبير وقف بر آستان حضرت عبدالعظيم عليه السّلام گرديده و عمل فاطمه خاتون است كه در معرض بازديد عموم قرار دارد .

18 – مهر هاي ديواني آستان :
مهر بزرگ عقيق چهار گوش به ابعاد 2×2 سانتي متر، بر پايه اي زرّين و مرصّع به يك قطعه زمرّد درشت فاقد تزئينات نصب گرديده و مهر كوچكتر با نگين عقيق بيضوي 1×2 سانتي متر حك شده نيز ركابي زرّين و مرصّع به زمرّد دارد سجع دو مهر كوچك و بزرگ در زمان قاجار و توليت مرحوم حاج سيّد آقابزرگ متولّي باشي نَقر شده . مهر برنجي ديگري هم با سجع دفتر آستانه مزيّن به زر و زيور است و داراي دسته چوبي است ، هر سه مهر به خط نستعليق ، از آثار حكّاك باشي است كه مهرهاي سلاطين و بسياري از رجال آن عصر به قلم اوست و از آثار هنري قرن سيزدهم به شمار مي روند.
- سَجع مهر عقيق چهار گوش :
" عَبدالعظيم لمعه نور محمّدي فرزند مجتبي گهر دُرج احمدي 1294 "
- سَجع مهر عقيق بيضوي :
" فَخر آل مُجتبي عَبدالعظيم 1294 "
- سَجع مهر برنجي بيضوي :
" دفتر آستان حضرت عَبدالعظيم 1309 "
موارد مذكور ازآثار اهدائي مرحوم سيّد عبدالله عقيلي است كه درتاريخ 17 خرداد 1377 به توليّت آستان حضرت عبدالعظيم عليه السّلام تحويل شد و اكنون در معرض ديد بازديدكنندگان قراردارد.

19- دهنه اسب :
اين اثر مفرغي از هزاره اوّل پيش از ميلاد متعلّق به ناحيه لرستان با نقش چرخ گردونه خورشيد و چرخ ارابه روي بدنه يكي از اسبها و ميله مربوطه است .

 

اثر مزبور به شماره 794 جزء ذخاير اموال فرهنگي موزه آستان به ثبت رسيده است .

20- جام برنجي :
اين اثر نفيس مشحون از نقوش هندسي ، آيات قرآن كريم ، صلوات كبير ، اسماء جلاله وصُوَر منطقه البروج در سراسر رويه و اندرون جام ، به شيوه هاي مختلف خطوط اسلامي نقش برجسته و متعلّق به دورۀ صفويه با تاريخ 1041 هجري و رقم:

/ يا محمّد يا علي/
با ارتفاع 2/7 و ‌ قطر دهانه 20 سانتيمتر است .
 

 

 

* براي كسب اطلاعات بيشتر و ملاحظه برخي تصاوير اشياء مي توان به منابع ذيل مراجعه نمود.
الف- كتاب تاريخ آستانه ري ، اثر مرحوم سيّد عبدالله عقيلي . چاپ تهران 1380 شمسي .
ب- كتاب آستانه ري ، اثر مرحوم مصطفوي . چاپ تهران 1344 شمسي .
ج- بروشور موزه آستان مقدّس ، چاپ تهران 1385 شمسي .

 

چگونگي بازديد ، عكاسي ، فيلمبرداري
بازديد از موزه براي عموم با دريافت بليط ورودي آزاد است و در مورد عكاسي با هماهنگي مدير موزه و فيلم برداري پس از هماهنگي معاونت روابط عمومي و بين الملل و معاونت فرهنگي آستان مقدّس مقدور مي باشد .